Salep’in Tarihi

SOĞUK KIŞ AYLARINA GİRERKEN CANIMIZIN İSTEDİĞİ SALEP'İN YÜZYILLARDIR KATTETİĞİ YOLU BİLMEK İSTER MİSİNİZ?

Orta Doğu’ya özgü salebin Avrupa’da yaygınlaşması ise kahve ve çayın yükselişinden çok daha önceye dayanır. Salep, İngiltere ve Almanya’da kahve içilen kafelerin alternatif içeceği olmuştur. İngiltere de “saloop” adı ile de bilinen bu içecek, 17. ve 18. yüzyıllarda salep tozunun su eklenerek koyu bir kıvam verilmesi ve portakal çiçeği ya da gül suyu ile tatlandırılması ile hazırlanırdı. İngiltere’nin salep dükkanlarında kahveden çok önce salep, tereyağlı ekmekle birlikte tüketiliyordu. Bu yüzyıllarda İngiltere’de yetişen orkide kökleri Türklerin kullandığı Anadolu orkidesi yerine kullanılmıştır.

Salep, günümüzde su yerine sıcak süt ile hazırlanır, soğuk kış günlerinin nev-i şahsına münhasır güzel kokulu bir içeceğidir. Eski dönemlerde yasaklanan şarap ve kımız gibi içeceklerin yerine Türk toplumu yazın şıra, kışın boza ve salep tüketmeyi seçmiştir. Kışın sokaklarda güğüm güğüm salep satılmakta, büyük porselen fincanlarda içilmekteydi.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde padişahın kuvvet macununa bin bir baharatın yanında, bünyeye birçok faydası dokunan salep de katılırdı. Salep hazmı kolaylaştırıp mideyi rahatlatan, kış günlerinde vücudu ısıtan ve direnç veren oldukça şifalı bir içecektir. Aynı zamanda salep içeceğinin hammaddesi antik tıp kitaplarında da yer alır. İbn-i Sina tarafından tarif edilen “Filozoflar Macunu”nun içeriğinde salebin önemli bir yeri vardır. Salep meşhur Maraş dondurmasının da önemli bir bileşenidir. Bu sebeptendir ki Kahramanmaraş’ın bu ünlü dondurması içinde “padişah macunu var!” diyerek satılırdı. Dondurmanın yapılışında keçi sütü, salep ve şeker kullanılırdı. Salep, Maraş dondurmasına o meşhur katılığını, esnekliğini ve lezzetini veren yegâne maddedir.

Antik Roma döneminde de bilinen ve tüketilen salep içeceği, Anadolu orkidesinin toprak altındaki yumrularından elde edilir. Bu yumrular temizlendikten sonra süt veya ayran içerisinde kaynatılarak enzimatik aktiviteleri durdurulur, daha sonra ise açık havada kurutulur. Kurumuş yumrular toz haline getirilince salep tozu elde edilmiş olur. Bu tozdan 1 kilogram elde edebilmek için ortalama 2600 orkideye ihtiyaç vardır. Türkiye’de yılda tahmini toplam 30 milyon civarında orkide yumrusu toplanır. Bu miktar oldukça fazla olup salep elde edilen orkidelerin türünü tehlikeye sokmaktadır.

Salep orkidelerinin en yaygın bulunduğu bölgeler Kuzey Anadolu’da Kastamonu, Güney Anadolu’da Muğla, Antalya, Silifke, Güneydoğu’da Maraş, Malatya, Adıyaman, Doğu’da ise Bitlis, Van ve Muş’tur. Kışın masalarımıza gelen lezzeti damaklarımızı tatlandıran, sıcaklığı içimizi ısıtan salep ülkemizin verimli topraklarında yetişen 10 değişik cinse ait 38 farklı türdeki orkide bitkisinden elde edilir. Bu bitkilerin yumrusunun ihracatı yasaklanmış olup sadece işlenmiş toz şeklinde yurtdışına pazarlanabilir.

Dışarıda kar yağarken pencerenin kenarına ilişip üzerinde bol tarçın bulunan sıcacık salebinizi yudumlarken Anadolu’nun mis kokulu, nadide orkide çiçeklerini hatırlayın. Antik Roma’dan Londra sokaklarına, Avrupa’nın tereyağlı ekmeklerinin yanında kahveden ve meşhur İngiliz çayının yaygınlaşmasından çok daha önce tüketilen bu içecekle zamanda yolculuğa çıkın. Maraş dondurmasının sırrına, padişah macununun kudretine artık vakıfsınız…

Salep Neyden Yapılır?

Salep, genel olarak birçok orkide türünün yumrularından sağlanan tozdan elde edilir. Orkide yumrusu süt veya su ile haşlanarak kurutulduktan sonra öğütülüp tüketime hazır hale getirilmektedir.

İçeceğinin yapıldığı salep bitkisi, ülkemizde maalesef şehirleşme, sanayileşme, aşırı otlatma ve yangınlar gibi farklı tehditlerin etkisiyle ciddi oranda tükenme riskiyle karşı karşıya kalmıştır, bu nedenle uluslararası koruma altına alınmıştır.

Salep Nasıl Yapılır?

Özellikle kış mevsiminde sevilerek tüketilen salebin yapımı oldukça kolaydır. Toz salep şeker ile tencerede karıştırılır. Üzerine soğuk süt ilave edildikten sonra koyulaşıp kıvam alıncaya kadar karıştırarak kaynatılır. Salebin kokusu hissedilmeye başladığında tencereyi ocaktan alıp sıcak sıcak servis edilir. Arzuya göre üzerine bol tarçın serpilerek, servisi hem şık hem lezzetli hale getirilir.

Salebin Faydaları Nelerdir?

• Karbonhidrat içerdiğinden büyük miktarda enerji vermektedir.
• Soğuk havalarda içildiğinde vücut sıcaklığını arttırır.
• Boğaz ağrısı ve öksürüğe iyi gelir. Özellikle kış aylarında içildiğinde grip ve nezleye karşı direnç sağlar.
• Midede yanma, şişkinlik ve gaz gibi sorunlar için ideal bir çözümdür.
• Bronşit gibi göğüs hastalıklarına iyi gelir.
• Zihni canlı ve dinç tutar. Hafızayı güçlendirir.
• Doyurucudur, enerji verir.